Transformeren naar de Next Society

Marjolijn van Gerven, 9 december 2017

Op 10 oktober 2017 presenteerden de fractievoorzitters Mark Rutte (VVD), Sybrand van Haersma Buma (CDA), Alexander Pechtold (D66) en Gert-Jan Segers (ChristenUnie) het regeerakkoord ‘Vertrouwen in de toekomst’. Wat zegt het regeerakkoord over onze toekomst en de samenleving zoals wij deze kunnen schetsen op basis van de duurzame transformatiedoelen van de United Nations?

De transformatie doelen van de United Nations leiden naar een samenleving waarin armoede en honger zijn uitgebannen, welzijn een gemene deler is en het onderwijs van kwaliteit- en voor iedereen toegankelijk is. En om gelijk even een misverstand uit de wereld te helpen: deze doelen zijn niet alleen van toepassing op ontwikkelingslanden, ook Nederland heeft zich gecommitteerd aan deze doelen.

Laten we beginnen bij een belangrijk gedeeld uitgangspunt in het Regeerakkoord: Nederland heeft alles in huis om de grote vraagstukken van deze tijd aan te kunnen: sociaal, economisch en digitaal. We beschikken daarmee over een belangrijk fundament. De vraag is alleen “hoe versterken we dit fundament voor iedereen?” De sleutel ligt in het prioriteit geven aan onze sociale uitdagingen, het mobiliseren van onze sociale innovatiekracht en onze steden te zien als prototypen van de Next Society.

Het harnas van de moderne tijd

Het regeerakkoord omarmt de beweging die op gang is gekomen vanuit de gedachte van de Next Economy: het stimuleren van digitale transformatie als drijver van nieuwe economische groei, het hervormen van de arbeidsmarkt en de aandacht voor klimaatverandering. Inmiddels zien wij dit laatste- net als onze buurlanden- als een economische kans in plaats van een bedreiging.

Maar hoe zorg je dat de Nederlandse samenleving niet verscheurd raakt door de snelheid van deze ontwikkelingen? Wat als de digitale transformatie, onze bloeiende economie en de energietransitie- als energizers van deze tijd- steeds de aandacht wegnemen van de echte problemen in onze samenleving? Gaat de modernisering ons dan uiteindelijk niet tegenwerken?

We kunnen dit voorkomen als wij beginnen met het prioriteit te geven aan onze sociale vraagstukken. Zo positioneren wij ons land in het Regeerakkoord overtuigend als het gaat om het bestrijden van armoede in het buitenland, maar neemt de armoede in ons eigen land toe. En zijn niet alle kinderen in ons land gegarandeerd van een veilig thuis. Het moment is aangebroken om ons potentieel volledig op deze vraagstukken in te gaan zetten. Het kan zomaar leiden tot een enorme portie zingeving.

Welke aanknopingspunten biedt Regeerakkoord voor de duurzame transformatiedoelen van de United Nations?

Een sociale invalshoek

Allereerst de sociale onderwerpen die in het Regeerakkoord worden genoemd: “veiligheid, onderwijs en zorg”. Als het gaat om veiligheid dan springt de modernisering van het strafrecht in het oog. Niet de straf maar het gewenste maatschappelijk effect zou leidend moeten zijn, bij volwassenen én jongeren. Het lijkt er vooralsnog op dat de overheid deze vernieuwingsopgave op eigen kracht gaat oppakken. Terwijl dit juist de onderwerpen zijn waarbij inzichten van buiten van meerwaarde zouden kunnen zijn.

Een mooi voorbeeld hiervan is het Rotterdamse Heilige Boontjes, een koffiezaak gevestigd in een oud politiebureau met als doel om werkgelegenheid te creëren voor ex- gedetineerden. Een voorbeeld van herstelgericht werken in de praktijk: ontdaan van beleid en bureaucratie, puur en effectief in het creëren van een positief zelfbeeld. Een partner die daarom niet zou mogelijk ontbreken in het innoveren van het strafrecht.

De kracht van de sociaal ondernemer

Er is in Nederland een groeiend aantal sociaal ondernemers en initiatiefnemers zoals het Quiet 500 dat armoede een menswaardig karakter geeft, Carin Gaemers en Hugo Borst met het manifest Scherp op ouder worden en Movement on the Ground van Johnny de Mol die niet vlucht maar pragmatische en structurele oplossingen vindt voor het migratievraagstuk.

De kern van wat zij doen: opstaan, verdiepen en vervolgens met veel daadkracht en creativiteit aan de slag gaan. Een andere kracht van sociaal ondernemers is het wegnemen van het stigma. Van mensen met een beperking, van mensen met verward gedrag, van mensen met een psychische stoornis, van mensen met schulden en van mensen met een detentie verleden. Een belangrijke eerste stap om vertrouwen te hebben in “het ertoe doen”.

In het Regeerakkoord wordt de opkomst van het sociaal ondernemerschap erkend. Zo komen er passende regels en wordt er meer ruimte geboden. Maar zouden we niet verder kunnen gaan? Er is namelijk een grote overlap in de uitvoeringstaken van gemeenten en dat waar sociaal ondernemers zich voor inzetten. Laten we daarom niet alleen sociaal ondernemerschap stimuleren maar ook verkennen welke overheidstaken aan hen kunnen worden overgelaten, in het licht van een overheid in transformatie.

Toekomst in het onderwijs

Redenerend vanuit de transformatiedoelen van de United Nations hoeven wij ons geen zorgen te maken over de toegankelijkheid van ons onderwijs. Maar zeg eens eerlijk halen we er alles uit wat erin zit?

Zo anticipeert het kabinet op het vernieuwen van het onderwijs maar zij kiest wel voor kleine veranderingen binnen het huidige systeem. Wat wordt gemist is een fundamentele discussie over een toekomstbesteding curriculum en de vertaling daarvan naar ons onderwijssysteem. Vanwege de essentie van deze discussie – we hebben het namelijk over de bedding van onze nieuwe maatschappij- kunnen we hier niet te lang mee wachten. Laten we daarom in ieder geval de vraag beantwoord krijgen “waarom we naast geschiedenis geen toekomst op school krijgen”.

Wat ook intrigeert is dat de Creatieve Sector in ons topsectoren beleid benoemd wordt als aanjager van innovatie, maar het inbedden van creativiteit en design in ons onderwijs geen aandacht krijgt in het Regeerakkoord. En, maar dit is wellicht iets voor de iets langere termijn: de impact van kwantum technologie op onze maatschappij. Zouden we als één van de drie wereldspelers op het gebied van de ontwikkeling van de kwantum computer onze kinderen hierin niet al vroeg wijs moeten maken? En laten we ook alvast voorsorteren op een onvermijdelijke nieuwe interesse in de kracht van natuurwetten.

Gemeenten met een mondiale agenda

Een derde aanknopingspunt uit het Regeerakkoord is de erkenning dat niet de landelijke overheid maar gemeenten verantwoordelijk zijn voor de échte vraagstukken in onze samenleving. Armoede en schulden, Veiligheid, Eenzaamheid, Kindermishandeling, Schoolverzuim, Thuis- en Dakloos.

Sociale vraagstukken die lokaal worden opgepakt vanwege de kortste afstand tussen de overheid en de burger.Lokale sociale vraagstukken die overigens direct samenhangen met de duurzame transformatie doelen van de United Nations. Belangrijk dus om deze lokale sociale thema’s te erkennen als onderdeel van een mondiaal gedeelde agenda.

Om lokale en regionale innovatie te bevorderen is onder meer gekozen voor de systematiek van Citydeals: projecten waarmee gemeenten samen met partners komen tot oplossingen voor maatschappelijke vraagstukken en/of maatregelen om het economisch ecosysteem van de stedelijke regio (’s) te versterken.

Maar hoe gaat het Citydeals? En naar welke toekomst werken deze Citydeals toe? Geven de uitkomsten al enig zicht op het gericht kunnen besteden van de 2,5 miljard die is vrijgespeeld voor Invest NL: de nationale investeringsinstelling bedoeld om kracht bij te zetten als het gaat om onze transitie opgaven energie, verduurzaming, mobiliteit, digitalisering, onderwijs, veiligheid en zorg. Opgaven die overigens ook terugkomen in de Nationale wetenschapsagenda en het Topsectoren beleid. Samen ontvangen zij 400 miljoen extra van het Kabinet ter bevordering van innovatie en onderzoek.

Al met al een behoorlijke kapitaalinjectie om sociale innovatie in Nederland te kunnen versnellen. Laten we dit kapitaal zo gericht mogelijk inzetten en kennis en oplossingen die hebben geleid- of kunnen leiden- tot een fundamentele sociale vernieuwing samenbrengen. Om vervolgens zo snel mogelijk op te schalen. Tenminste als we als land een échte stap verder willen komen.